Polskie Towarzystwo Miło¶ników Astronomii - Oddział w Częstochowie
logo
 
Kontakt
ZarzÄ…d
Książki
Członkowie
Polecane strony
 
Strona główna Informacje ogólne Galeria Publikacje Konkurs URANIA Kronika
 

Kronika

Oddział Częstochowski Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii jest spadkobiercą dorobku i kontynuatorem działań Sekcji Astronomicznej Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego. Kronika rozpoczyna się od roku 2004 kiedy powstała SACTN.

Kronika 2009

W 2009 roku du¿o mówi³o siê o wa¿nych rocznicach astronomicznych w skali ¶wiata. Wspominano Keplera, za jego dzie³o Astronomia Nova z prawami ruchu planet, wspominano Galileusza za u¿ycie przed 400 laty lunety do obserwacji astronomicznych, przypominano o l±dowaniu cz³owieka na Ksiê¿ycu 40 lat temu. W Czêstochowie istnia³y równie¿ nie ma³e powody lokalne, dla ¶wiêtowania Miêdzynarodowego Roku Astronomii.

Na pierwszy plan wysuwa siê 90 rocznica powo³ania w Czêstochowie przez Ks. Bonawenturê Metlera Towarzystwa Przyjació³ Astronomii. 10 lat pó¼niej nast±pi³o oficjalne otwarcie, te¿ przez Ks. Bonawenturê Metlera, mi³o¶niczego obserwatorium astronomicznego w parku jasnogórskim. W ¶lad za tymi rocznicami biegnie nastêpna, smutna – 70 lat od ¶mierci Ks. Metlera, tego wspania³ego mi³o¶nika i popularyzatora astronomii. Up³ynê³o te¿ 10 lat od ¶mierci Romana Janiczka, w Czêstochowie godnego nastêpcy Metlera, organizatora i pierwszego dyrektora Planetarium ¦l±skiego, odnowiciela obserwatorium Metlera w Czêstochowie i wspania³ego popularyzatora wiedzy astronomicznej (czytelnik znajdzie w niniejszym kalendarzu wspomnienia o Romanie Janiczku). W koñcu up³ynê³o te¿ 5 lat od powo³ania do ¿ycia Sekcji Astronomicznej w ramach Czêstochowskiego Towarzystwa Naukowego. Naj³atwiej zauwa¿alnym skutkiem zaistnienia tej Sekcji jest planetarium czêstochowskie, w IF AJD. Dzisiaj, 3 lata od oficjalnego otwarcia, planetarium jest niekwestionowanym centrum astronomicznej aktywno¶ci Czêstochowy. Jednak¿e Sekcjê powo³ano w³a¶nie 5 lat temu, w roku 2004, w zwi±zku z maj±cym wtedy nast±piæ zjawiskiem przej¶cia Wenus na tle tarczy S³oñca. W Czêstochowie zaobserwowano i udokumentowano to zjawisko po raz pierwszy w historii dziejów. Sukces obserwacyjny z przed 5 lat promieniuje w Czêstochowie do dzi¶ i owocuje coraz bardziej zaawansowanymi formami uprawiania astronomii i jej upowszechniania w ¶rodowisku.

Zamierzeniem niniejszego raportu jest przybli¿enie czytelnikowi wa¿niejszych przejawów astronomicznej aktywno¶ci w Czêstochowie w roku 2009.

Obronione prace w zakresie astronomii

Sylwia Grzelczyk
Sylwia Grzelczyk otrzyma³a dyplom magistra fizyki w AJD pisz±c pracê: Badanie absorpcyjnych linii molekularnych w widmach gwiazd.
Tomasz Nowak
Tomasz Nowak uzyska³ w AJD licencjat z fizyki medycznej pisz±c pracê: Fizyczne aspekty lotów za³ogowych na Marsa.
Marek We¿gowiec
Marek We¿gowiec (Czêstochowianin) uzyska³ w UJ w Krakowie tytu³ doktora w zakresie astronomii.

Nowy podrêcznik akademicki

Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ wyda³ podrêcznik akademicki Elementy astronomii dla geografów autorstwa Bogdana Wszo³ka i Agnieszki Ku¼micz.

Spotkania SACTN

W ci±gu roku odby³o siê 34 regularne spotkania ¶rodowe, przy ¶redniej frekwencji ponad 30 osób. Cz³onkowie SACTN wyg³osili w sumie 25 wyk³adów/pokazów. Pozosta³e 9 spotkañ zaszczycili swoj± obecno¶ci± i wyk³adem go¶cie spoza Czêstochowy:

Prof. Michel Auriere (Francja) – Pic du Midi Observatory From Sun to Stars
Dr Henryk Brancewicz (Kraków) – Badania nad ewolucj± gwiazd
Paulina Karczmarek (Toruñ) – Astrosejsmologia
Dr Piotr Koperski (Warszawa) – O czym szumi± planety
Mgr Katarzyna Ko¶ciñska (Warszawa) – Filologa widzenie astronomii
Dr hab. Maciej Miko³ajewski (Toruñ) – Najpiêkniejsze odkrycia toruñskich teleskopów
Dr Agnieszka Pollo (Warszawa) – Wielkoskalowa struktura Wszech¶wiata
Gregory Polinovsky (Kijów) – Tajemnicza gwiazda-S³oñce
Janusz Wiland (Warszawa) – Program komputerowy „AstroJawil”

Paulina Karczmarek i Gregory Polinovsky
Paulina Karczmarek i Gregory Polinovsky go¶cinnie w Czêstochowie (fot. B.Wszo³ek)

My wam poka¿emy

Staraniem cz³onków SACTN, akcj± Gazety Wyborczej „My wam poka¿emy” objêto równie¿ Planetarium w Instytucie Fizyki AJD oraz dzia³aj±c± w nim Sekcjê Astronomiczn±. W ostatnim dniu akcji, w sobotê 6 czerwca, w Planetarium zgromadzi³o siê w sumie 56 osób by bli¿ej zapoznaæ siê z astronomiczn± aktywno¶ci± Czêstochowy. Przez ca³y pierwszy tydzieñ czerwca w Gazecie Wyborczej ukazywa³y siê artyku³y o tre±ciach dotycz±cych astronomii w Czêstochowie. Gazeta rozdawa³a równie¿ swoim czytelnikom, bilety darmowego wstêpu na seans w Planetarium. W zwi±zku z akcj±, na zajêcia Sekcji zaczê³y uczêszczaæ nowe osoby.

Forum M³odych Nauki

W dniu 29 maja w Instytucie Chemii AJD odby³o siê V Interdyscyplinarne Seminarium Studenckie „Forum M³odych Nauki”. Sekcja Astronomiczna Ko³a Naukowego Studentów Nauk Przyrodniczych przedstawi³a dwa wyk³ady:
Agnieszka Debudej i Sylwia Kusiak – Planeta Wenus i jej obserwacje w Czêstochowie
Sylwia Grzelczyk i Bogdan Wszo³ek – Linie molekularne w widmach gwiazd

Stowarzyszenie „Astronomia Nova”

W dniu 20 marca w Planetarium IF AJD odby³o siê zebranie za³o¿ycielskie stowarzyszenia Astronomia Nova. W zebraniu wziê³o udzia³ 12 czynnych astronomów polskich oraz ponad 20 innych osób aktywnie sprzyjaj±cych rozwojowi inicjatyw astronomicznych i astronautycznych. Wybrano w³adze Stowarzyszenia i ustalono statut. Stowarzyszenie zrzesza astronomów zawodowych oraz innych mi³o¶ników i sympatyków astronomii. W zakres dzia³añ statutowych wchodz± m.in. dzia³ania na rzecz rozwoju bazy obserwacyjnej i dydaktycznej w zakresie astronomii, astronautyki oraz nauk pokrewnych. Motywacj± dla za³o¿enia stowarzyszenia by³a g³ównie chêæ uzyskania osobowo¶ci prawnej dla zintensyfikowania dzia³añ na rzecz budowy obserwatorium astronomicznego na Jurze. W dniu 22 grudnia S±d Okrêgowy w Czêstochowie zarejestrowa³ Stowarzyszenie.

Astronomicznie w Kijowie

W dniach 27.04. - 2.05. w Kijowie odby³a siê w Uniwersytecie Tarasa Szevczenki konferencja Naukowa „16th Open Young Scientists’ Conference on Astronomy and Space Physics”. Czêstochowianie wziêli w niej czynny udzia³:

Bogdan Wszo³ek – We Do Not Forget Johannes Kepler (wyk³ad proszony)
Artur Durajski, R. Szczê¶niak, M.M. Jarosik, M. Szczê¶niak – The Cold Free-Floating Giant Planets
Karina B±czek – Space Tourism

Czêstochowscy studenci w centrum Kijowa.
Czêstochowscy studenci w centrum Kijowa. Od lewej: Agnieszka Ku¼micz, Artur Durajski i Karina B±czek (fot. B.Wszo³ek)

Bieg astronomiczny

W dniu 10 maja odby³ siê pierwszy bieg astronomiczny z Jasnej Góry na Ostr± Górê w Pabianicach w gminie Janów. Pobiegli Ryszard Staniewski i Bogdan Wszo³ek. Towarzyszyli im na rowerach Adam Strzelecki i Artur Le¶niczek. Wystartowano spod starego obserwatorium astronomicznego w parku jasnogórskim o godzinie 9:30. Dystans 27 kilometrów na Ostr? Górê, gdzie planuje siê organizacjê zamiejskiego obserwatorium astronomicznego, pokonano w 3 godziny i 10 minut. Bieg odby³ siê z inicjatywy stowarzyszenia Astronomia Nova.

Konferencja Astronomiczna M³odych

Dnia 15 maja odby³a siê w Planetarium IF AJD pierwsza Czêstochowska Astronomiczna Konferencja M³odych „Wybrane zagadnienia astrofizyki”. Wyg³oszono kilkana¶cie referatów z ró¿nych dziedzin astronomii. W konferencji wziê³o udzia³ ponad 30 osób. Przyczynki konferencyjne zosta³y opublikowane w Czêstochowskim Kalendarzu Astronomicznym 2010.

Wyk³ady z astronomii w IF AJD

W dniu 27 maja na zaproszenie Bogdana Wszo³ka przyby³a do Czêstochowy
dr Agnieszka Pollo (Instytut Problemów J±drowych im. Andrzeja So³tana w Warszawie oraz Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Jagielloñskiego w Krakowie), która wyg³osi³a w Instytucie Fizyki AJD bardzo interesuj?ce wyk³ady:
1. „Ewolucja wielkoskalowej struktury Wszech¶wiata”
2. „Wszech¶wiat w podczerwieni”

Dr Agnieszka Pollo (fot. B.Wszo³ek)
Dr Agnieszka Pollo (fot. B.Wszo³ek)

Konkurs Urania

Dnia 8 czerwca w Planetarium IF AJD odby³ siê fina³ VI Okrêgowego Konkursu Astronomicznego "URANIA" dla m³odzie¿y z gimnazjów i ze szkó³ ponadgimnazjalnych. Konkurs, jak co roku, zorganizowa³a Sekcja Astronomiczna Czêstochowskiego Towarzystwa Naukowego oraz Instytut Fizyki AJD. Urz±d Miasta Czêstochowy przekaza³ 1000 z³otych na nagrody.

Najlepsze miejsca w¶ród gimnazjalistów zajêli:

I miejsce - Ceballos Gabriel (najlepszy wynik w konkursie)
II miejsce - Roszak Oliwier
dwa III miejsca - Marczak Anna i S³u¿alec Micha³

Najlepsze miejsca w¶ród ponadgimnazjalistów zajêli:

I miejsce - Malenta Mateusz
II miejsce - Witczak Mateusz
III miejsce - Pieni±¿ek Magdalena

Uczestnicy i ich opiekunowie oraz organizatorzy konkursu URANIA (fot. M.Nowak)
Uczestnicy i ich opiekunowie oraz organizatorzy konkursu URANIA (fot. M.Nowak)

Wspó³praca astronomiczna miêdzy Czêstochow± i Lourdes

W dniach 8-12 czerwca 2009 na zaproszenie dr. Bogdana Wszo³ka przyjecha³ do Czêstochowy prof. Michel Auriere – astronom z Obserwatorium Pic du Midi w Pirenejach. Michel Auriere reprezentowa³ Dyrektora Obserwatorium i przyjecha³ w celu rozpoznania stanu astronomii w Czêstochowie, w mie¶cie bli¼niaczym w stosunku do Lourdes. Nale¿y dodaæ, ¿e w roku 2008 za spraw± w³adz Lourdes i Czêstochowy zapocz±tkowano wspó³pracê w zakresie astronomii miêdzy zaprzyja¼nionymi miastami. Czêstochowscy mi³o¶nicy astronomii pojechali wtedy do Lourdes i na Pic du Midi i zapoznali siê z tamtejszym imponuj±cym zapleczem astronomicznym. Do tej pory, w ramach rozwijaj±cej siê wspó³pracy, uda³o siê:
1. Stworzyæ miêdzynarodow± naukow± grupê (francusko-w³osko-polsk±) dla interdyscyplinarnych badañ natury tzw. miêdzygwiazdowych pasm rozmytych. Pierwszy projekt wyrafinowanych obserwacji 2-m teleskopem na Pic du Midi ju¿ uzyska³ akceptacjê strony francuskiej i zosta³ przydzielony czas obserwacyjny na rok 2010.
2. Pokonaæ opory dyrekcji Obserwatorium Astronomicznego na Pic du Midi co do urz±dzania miêdzynarodowych studenckich astronomicznych szkó³ letnich w tym¿e obserwatorium. Obecnie wydzielono ju¿ pomieszczenia, które dostosowuje siê na potrzeby takich szkó³, a tak¿e tworzy siê program szkoleniowy w oparciu o teleskopy znajduj±ce siê na Pic du Midi..
W roku 2010 do Czêstochowy przyjad± mi³o¶nicy astronomii z Lourdes, w ramach obchodów 20-lecia podpisania umowy o wspó³pracy pomiêdzy Lourdes i Czêstochow±. Zostan± wtedy ustalone obszary wspó³pracy w zakresie astronomii amatorskiej.

Bogdan Wszo³ek i Michel Auriere rozmawiaj± o formach wspó³pracy astronomicznej (fot. K.B±czek)
Bogdan Wszo³ek i Michel Auriere rozmawiaj± o formach wspó³pracy astronomicznej (fot. K.B±czek)

Wyprawa naukowa na Krym

W dniach 27 lipca – 12 sierpnia zorganizowano wyprawê naukow± czêstochowskich mi³o¶ników astronomii do zespo³u krymskich obserwatoriów astronomicznych. Kwatery, za symboliczn± op³atê, u¿yczy³y: Krymskie Obserwatorium Astrofizyczne Ukraiñskiej Akademii Nauk oraz Krymskie Obserwatorium Astronomiczne Narodowego Instytutu Astronomicznego im. Szternberga w Moskwie. Zwiedzano w sumie cztery najwa¿niejsze obserwatoria. Szczególnie imponuj?ce instrumenty badawcze, do jakich uda³o siê dotrzeæ to m.in.: optyczny teleskop Szajna w Nauchnym (2.6 – metrowe lustro), wielki wie¿owy teleskop s³oneczny w Nauchnym (z lustrem 1 m), zespó³ teleskopowy do po¶redniej rejestracji kosmicznych promieni gamma w Naucznym (baterie 1 metrowych luster), RT-22 w Katzeville (wspania³y radioteleskop na brzegu morza), teleskop optyczny firmy Zeiss w obserwatorium w Simeiz na górze Koszka (z lustrem 1 m) oraz olbrzymi dalmierz laserowy (te¿ na Koszce), s³u¿?cy do precyzyjnego namierzania sztucznych satelitów i ewentualnie drobnych cia³ niebieskich, które zbyt mocno zbli¿? siê do Ziemi. Równolegle do programu naukowego realizowano, nie mniej bogaty, program turystyczno-rekreacyjny. Wêdrówek górskich, spiekoty s³onecznej, k±pieli morskich i ró¿nych niespodzianek by³o czasem ponad zwyczajne granice wytrzyma³o¶ci.

Czêstochowscy studenci w drodze na Aj Petri o niedzielnym poranku (fot. B.Wszo³ek)
Czêstochowscy studenci w drodze na Aj Petri o niedzielnym poranku (fot. B.Wszo³ek)

Obserwacja roju Perseidów

W nocy 12/13 sierpnia kilkunastu czêstochowskich mi³o¶ników astronomii, pod przewodnictwem Artura Le¶niczka, zlicza³o „spadaj±ce gwiazdy” w Olsztynie k/Czêstochowy. Zanim niebo pokry³o siê chmurami, zaobserwowano ³±cznie 93 meteory (¶rednio, oko³o 1 na minutê).

Astrofest-2009 w Odessie

W dniach 25-29 sierpnia odby³a siê w Odessie, w uniwersyteckim kurorcie „Czarnomorka”, miêdzynarodowa konferencja naukowa po¶wiêcona astronomii mi³o¶niczej. W Czêstochowie, z zaproszenia skorzysta³ tylko dr Bogdan Wszo³ek. Oprócz wyk³adów, przybli¿aj±cych wielorakie formy aktywno¶ci amatorów w astronomii, program obejmowa³ zwiedzanie zamiejskiego uniwersyteckiego obserwatorium astronomicznego. W obserwatorium tym znajduje siê roz³o¿ony na oko³o hektarowej powierzchni uk³ad anten tworz±cy wielki radioteleskop. Nadto, obserwatorium posiada bardzo bogat± kolekcjê klisz fotograficznych z obrazami nieba, gromadzonymi w ramach d³ugoletniego rutynowego przegl±du. W³adze Uniwersytetu Odesskiego udostêpniaj± klisze równie¿ mi³o¶nikom astronomii. Ci najbardziej eksploatuj± je dla badañ gwiazd zmiennych. Serie fotografii tego samego obszaru nieba, ale wykonanych w ró¿nych czasach, pozwalaj± badaczom uzyskiwaæ ca³kiem przyzwoite krzywe blasku dla wielu gwiazd zmiennych. Dla czêstochowskich mi³o¶ników astronomii, je¶li zechc± skorzystaæ, podwoje Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Odesskiego stoj± otworem.

Dr Bogdan Wszo³ek i Dr Henryk Brancewicz na tle radioteleskopu
Dr Bogdan Wszo³ek i Dr Henryk Brancewicz na tle radioteleskopu w Obserwatorium Astronomicznym Uniwersytetu Odesskiego w Majakach (fot. V.Marsakova)

Czêstochowski Oddzia³ PTMA im. Ks. Bonawentury Metlera

W dniu 14 pa¼dziernika Miêdzynarodowego Roku Astronomii, w 70 rocznicê tragicznej ¶mierci ks. Bonawentury Metlera – kap³ana i niez³omnego popularyzatora astronomii, reaktywowano Czêstochowski Oddzia³ PTMA. W zebraniu za³o¿ycielskim, które odby³o siê w Planetarium IF AJD, wziê³o udzia³ ponad 25 osób. Podjêto decyzjê o utworzeniu Oddzia³u i o nadaniu mu imienia Ks. Bonawentury Metlera. Cz³onkowie Oddzia³u Czêstochowskiego mog± siê nazywaæ „Metlerowcami”. Podczas zebrania wybrano w³adze Oddzia³u. Jeszcze w pa¼dzierniku Metlerowcy skompletowali odpowiednie dokumenty i zaopatrzyli siê w pieczêcie. W listopadzie zawis³y szyldy Oddzia³u w Instytucie Fizyki AJD, który udzieli³ Metlerowcom siedziby (adres: Al. Armii Krajowej 13/15). Metlerowcy s± spadkobiercami dorobku i kontynuatorami dzia³alno¶ci dotychczasowej Sekcji Astronomicznej Czêstochowskiego Towarzystwa Naukowego. Zarz±d CzTN oficjalnie rozwi±za³ Sekcjê z dniem 31 grudnia, na pro¶bê jej za³o¿yciela, wobec zaistnienia struktury organizacyjnej wy¿szego rzêdu, zrzeszaj±cej czêstochowskich mi³o¶ników astronomii. Metlerowcy zachowuj± logo dawniejszej SACTN w niezmiennej formie graficznej. Tekst zostaje zamieniony na aktualny. Mog± niezale¿nie u¿ywaæ logo PTMA.

logo
W³adze Metlerowców
W³adze Metlerowców. Od lewej: (z przodu) Jan Wieczorek (Cz. Zarz.), Artur Le¶niczek (Cz. Zarz.), Julita Ozga (Sekretarz), Bogdan Wszo³ek (Prezes), Agnieszka Debudej (Skarbnik),
Waldemar Zwierzchlejski (Wiceprezes), Marek Makowski (Wiceprezes),
(z ty³u) Tomasz Barañski (KR) i Anna Jura (KR). (fot. A.Le¶niczek)

Luneta Metlera znów w Czêstochowie

Luneta Metlera. D³ugo¶æ ponad dwa metry, ¶rednica tubusa 12 cm. (fot. B.Wszo³ek)
Luneta Metlera. D³ugo¶æ ponad dwa metry, ¶rednica tubusa 12 cm. (fot. B.Wszo³ek)

W pa¼dzierniku, po latach „tu³aczki”, luneta Metlera powróci³a do Czêstochowy. Zarz±d G³ówny PTMA powierzy³ lunetê opiece Zarz±du Czêstochowskiego Oddzia³u. Luneta z obiektywem Zeissa 110 mm, o ogniskowej 204 cm, do wybuchu II wojny ¶wiatowej znajdowa³a siê w czêstochowskim obserwatorium w parku jasnogórskim. Za³o¿yciel i dyrektor obserwatorium, Ks. Bonawentura Metler, otrzyma³ lunetê od mjr Wincentego Skrzywana w 1928 roku i u¿ywa³ jej przez 11 lat, do samej ¶mierci. Luneta najpierw s³u¿y³a ponoæ w armii carskiej, potem w wojsku polskim. W 1928 roku przesz³a do s³u¿by cywilnej. W czasie wojny siê ukrywa³a. Potem, ju¿ w postaci odmienionej, s³u¿y³a mi³o¶nikom astronomii w Czêstochowie, a nastêpnie w Potarzycy. Obecnie powraca do swojej dawnej ¶wietno¶ci. Poddano j± zabiegom renowacyjnym i dorobiono dla niej stojan. Jeszcze nie ustalono, gdzie bêdzie jej sta³e posadowienie. Obecnie, wraz z zegarem astronomicznym Metlera, zdobi siedzibê Zarz±du Oddzia³u Metlerowców.

Konferencja naukowa „Astronomia – nauka i wiara”

W dniach 26-28 listopada w Planetarium IF AJD w Czêstochowie odby³a siê konferencja naukowa „Astronomia - nauka i wiara”, dla uczczenia pamiêci Ksiêdza Bonawentury Metlera. Program konferencji obejmowa³ trzy sesje: „¯ycie i dzia³alno¶æ astronomiczn± Ksiêdza Bonawentury Metlera”, „Miêdzy nauk± i wiar±” oraz „Wybrane zagadnienia astronomii wspó³czesnej”. Wyg³oszono 21 wyk³adów. Ponad 70 osób uczestniczy³o w konferencji. W ramach zdarzeñ towarzysz±cych, odprawiono mszê ¶w. za duszê Ks. Metlera, zwiedzano Jasn± Górê (w tym Bibliotekê Jasnogórsk±), ogl±dano wystawê grafik o tre¶ciach astronomicznych Jacka Dr?¿kowskiego, ogl±dano seanse w planetarium. (Szczegó³y n.t. konferencji zebrano w oddzielnym artykule w tym kalendarzu)
Minê³o 70 lat od mêczeñskiej ¶mierci ksiêdza Bonawentury Metlera – cz³owieka gor±cej wiary i postêpowej my¶li, któremu badania przyrodnicze, a zw³aszcza astronomiczne, s³u¿y³y pog³êbianiu wiedzy o Bogu. Stoj±c jakby w jednym szeregu z Kopernikiem, Keplerem i Galileuszem g³osi³ potrzebê d±¿enia do jedno¶ci miêdzy mistycznym i naukowym sposobem do¶wiadczania rzeczywisto¶ci. Zdawa³ sobie sprawê, ¿e ta jedno¶æ le¿y u podstaw postêpu ludzko¶ci zarówno w zakresie materialnym jak i etyczno-moralnym.
Wyda³o siê s³uszne, by w roku 2009 – og³oszonym jako Miêdzynarodowy Rok Astronomii, nadto zazêbiaj±cym siê z Rokiem Kap³añskim – zorganizowaæ w Czêstochowie konferencjê naukow± dla uczczenia pamiêci ksiêdza Metlera oraz dla od¶wie¿enia refleksji o donios³ej roli astronomii w kszta³towaniu pogl±dów naukowych i religijnych.

Bonawentura Metler
Bonawentura Metler (1866, 1939), wybitny Polak, kap³an i astronom, twórca obserwatorium astronomicznego w Czêstochowie i wspó³za³o¿yciel Polskiego Towarzystwa Przyjació³ Astronomii.

Studiowa³ astronomiê najpierw w Sorbonie, a nastêpnie w Innsbrucku i Oxfordzie. Przyja¼ni³ siê ze znanym francuskim astronomem Kamilem Flamarionem. Pod jego kierunkiem skonstruowa³ teleskop. Po powrocie do Polski osiad³ w Czêstochowie. Pracowa³ tu jako nauczyciel religii i astronomii w miejskich szko³ach oraz prowadzi³ obserwacje astronomiczne w swoim obserwatorium. W roku 1928 zwieñczy³ sukcesem swoje d³ugie starania o zorganizowanie w Czêstochowie miejskiego obserwatorium astronomicznego. By³ pierwszym prezesem Czêstochowskiego Oddzia³u Polskiego Towarzystwa Przyjació³ Astronomii i z niebywa³± pasj± popularyzowa³ wiedzê astronomiczn± w¶ród dzieci i m³odzie¿y. Zosta³ rozstrzelany przez Niemców 2 wrze¶nia 1939 roku.

Ksi±dz Metler, jako „m±¿ uczony i zapoznany z Ziemi± i Wszech¶wiatem wychodzi³ do ludu, nios±c mu weso³± nowinê Obywatelstwa Niebios”. Bola³o go, ¿e „astronomia dla tak wielu, nawet z wykszta³ceniem wy¿szym, pozostaje rzecz± obojêtn±”. Uwa¿a³, ¿e „Czêstochowa, gród Maryi, powinna daæ po¿±danym swym go¶ciom pielgrzymom sposobno¶æ wyjrzenia poza Ziemiê, ku innym ¶wiatom – het ku Niebiosom Empirejskim, i stworzyæ u stóp Jasnej Góry, godne Sanktuarium Narodowego Obserwatorium Astronomiczne. Na zegarze s³onecznym w parku pod Jasn± Gór± widnieje swoisty „testament” Metlera:

Quam Virgo Dilexit
Hic Urbem Ad Astra
Appellat Et Gentem
Buona Ventura

(Tak Panna umi³owa³a to miasto, ¿e ku gwiazdom je przywo³uje,
ku lepszej przeznaczaj±c przysz³o¶ci)

Przy lunecie Metlera
Przy lunecie Metlera: (od lewej) Dr hab. Krzysztof Ma¶lanka, Ks. Prof. dr hab. Konrad Rudnicki, Ks. Prof. dr. hab. Stanis³aw Wszo³ek, Dr Bogdan Wszo³ek (fot. A. Le¶niczek)

Starania o dydaktyczne obserwatorium astronomiczne

W pa¼dzierniku wys³ano do Pana Wojewody ¦l±skiego, Marsza³ka oraz Prezydenta miasta Czêstochowy pro¶bê o wspóln± pomoc finansow± w organizacji dydaktycznego obserwatorium astronomicznego w Instytucie Fizyki AJD. S±dzono, ¿e pro¶ba spotka siê z ³atwiejszym zrozumieniem w zwi±zku z tym, ¿e jest formu³owana w Miêdzynarodowym Roku Astronomii. Pro¶ba do Pana Wojewody brzmia³a nastêpuj±co:

„Zwracam siê z pro¶b± o pomoc w organizacji ¶rodowiskowego obserwatorium astronomicznego w Czêstochowie. Argumentacjê potrzeby stworzenia takiego obserwatorium, obraz aktywno¶ci astronomicznej Czêstochowy oraz plan realizacji projektu zawieraj± odpowiednio za³±czniki 1, 2 i 3. T± sam± pro¶bê kierujê równie¿ do Pana Marsza³ka Województwa ¦l±skiego i Pana Prezydenta Czêstochowy, maj±c w zamy¶le wspóln± realizacjê przedsiêwziêcia, którego koszt oceniam na ³±czn± kwotê 90 000 z³otych. Pieni±dze te s± potrzebne na zakup skomputeryzowanego teleskopu oraz profesjonalnego detektora cyfrowego (CCD) wraz z oprogramowaniem. W oparciu o powy¿sz± aparaturê zostanie zorganizowane obserwatorium astronomiczne na terenie Instytutu Fizyki Akademii im. Jana D³ugosza w Czêstochowie, w którego organizacjê zaanga¿uje siê Uczelnia i Polskie Towarzystwo Mi³o¶ników Astronomii.”

Pro¶bê argumentowano tak:

„W Czêstochowie w okresie miêdzywojennym zosta³o za³o¿one obserwatorium astronomiczne dziêki staraniom Ks. Bonawentury Metlera, przy du¿ym wsparciu ze strony w³adz miejskich. Metler by³ wszechstronnie wykszta³conym cz³owiekiem i wspania³ym propagatorem wiedzy astronomicznej. Posiada³ najwiêkszy w Polsce przedwojennej teleskop (o ¶rednicy zwierciad³a 30 cm). Obecnie Czêstochowa nie ma ¿adnego obserwatorium astronomicznego.
W tym roku minê³o 70 lat od mêczeñskiej ¶mierci Ks. Metlera. Mija te¿ 90-ta rocznica utworzenia, z jego inicjatywy, Polskiego Towarzystwa Przyjació³ Astronomii (dzisiejszego PTMA). Rok 2009 jest obchodzony na ca³ym ¶wiecie jako Miêdzynarodowy Rok Astronomii. Z tej racji w Polsce podjêto liczne dzia³ania ³agodz±ce braki dostêpu spo³eczeñstwa do wiedzy astronomicznej. W Czêstochowie te¿ zorganizowano wiele akcji edukacyjnych, ale najwspanialszym ich zwieñczeniem by³oby stworzenie obserwatorium.
Najwa¿niejszym argumentem dla organizacji obserwatorium jest jednak¿e potrzeba zaspokojenia spo³ecznych potrzeb w zakresie:
1. Edukacji studentów, zw³aszcza przysz³ych nauczycieli, w zakresie astronomii,
2. Edukacji czêstochowskich mi³o¶ników astronomii,
3. Edukacji spo³eczeñstwa (grupy szkolne, grupy turystyczne),
4. Budzenia szlachetnych zainteresowañ w¶ród m³odzie¿y,
5. Przeprowadzania obserwacji unikalnych zjawisk na niebie.
Warto te¿ zauwa¿yæ, ¿e wobec o¿ywienia zainteresowania astronomi± w Czêstochowie, brak przyzwoitego teleskopu coraz bardziej staje siê rzecz± wstydliw± i ¼le ¶wiadczy o organizacji spo³ecznej w regionie. Wyjazdy czêstochowskich mi³o¶ników do zagranicznych o¶rodków astronomicznych (choæby na S³owacji, nie mówi±c ju¿ o Ukrainie czy Francji) stwarzaj± okazjê by zrozumieæ jak daleko pozostajemy w tyle pod wzglêdem instrumentarium. Pytani o teleskopy, jakimi siê w Czêstochowie pos³uguj± ze wstydem wymieniaj± w³asne lornetki i dzieciêce lunetki.
Organizacja nowoczesnego, choæ taniego, dydaktycznego obserwatorium astronomicznego w Czêstochowie ma równie¿ s³u¿yæ budowaniu ¶wiadomo¶ci spo³ecznej o potrzebie zbudowania na ¦l±skiej Ziemi Obserwatorium Astronomicznego o ¶wiatowym standardzie. Jedn± z niewielu mo¿liwych jego lokalizacji jest Jura Krakowsko-Czêstochowska, na której sam Metler chcia³ zbudowaæ naukowe obserwatorium astronomiczne.”

Przedstawiono nastêpuj±cy plan realizacji projektu:

„W Instytucie Fizyki Akademii im. Jana D³ugosza (AJD) jest du¿y taras obserwacyjny przylegaj±cy do kopu³y planetarium. Na tarasie mo¿na urz±dziæ stanowisko obserwacyjne. Nowoczesny teleskop, o ¶rednicy zwierciad³a 25-30 cm, powinien byæ wyposa¿ony w kamerê CCD i zestaw elektroniczny pozwalaj±cy na zdalne sterowanie. Centrum elektronicznego sterowania teleskopem i analizy uzyskiwanych danych mo¿na zorganizowaæ w istniej±cej pracowni dydaktycznej. Tym sposobem bêdzie mo¿liwe prowadzenie obserwacji grupowo bez konieczno¶ci wychodzenia na taras. W wersji bardziej zaawansowanej, teleskop bêdzie móg³ pracowaæ jako robot obs³ugiwany drog± internetow± z dowolnego miejsca na Ziemi. Dla organizacji obserwatorium, teleskop i jego oprzyrz±dowanie nale¿y zakupiæ natomiast reszta (pomieszczenia, media, komputery, meble, ...) mo¿e byæ zabezpieczona przez AJD.
Bior±c pod uwagê, ¿e teleskop mia³by g³ównie pracowaæ w warunkach roz¶wietlonego miejskiego nieba nie ma sensu kupowaæ dro¿szego zestawu, jak równie¿ instalowania go na sta³e pod kopu³±. Teleskop powinien byæ lekki i przeno¶ny. Wspó³cze¶nie, niedogodno¶ci zwi±zane z lekkimi teleskopami s± w du¿ej mierze ³agodzone przez elektroniczny system sterowania. Teleskop z przeno¶nym monta¿em mo¿e byæ w razie potrzeby w ³atwy sposób przewieziony za miasto, gdzie przy czystym niebie mo¿na przeprowadzaæ obserwacje np. w ramach obozów astronomicznych dla m³odzie¿y.”

W odpowiedzi na pro¶bê stwierdzono:

Pan Wojewoda – „ ...z przykro¶ci± informujê, i¿ brak jest podstaw prawnych do finansowania powy¿szego zadania z bud¿etu Wojewody ¦l±skiego”
Pan Prezydent Czêstochowy (¶ci¶lej, pe³ni±cy obowi±zki po odwo³aniu Prezydenta) – „... z przykro¶ci± informujê, ¿e Gmina Czêstochowa w chwili obecnej nie ma mo¿liwo¶ci przyst±pienia do wspólnej realizacji utworzenia obserwatorium astronomicznego ze wzglêdu na brak ¶rodków finansowych zarezerwowanych na ten cel”
Pan Marsza³ek – „ ... w przypadku uzyskania dodatniego wyniku finansowego za rok 2009, zostanie rozwa¿ona mo¿liwo¶æ wsparcia finansowego Akademii im. Jana D³ugosza w Czêstochowie w celu umo¿liwienia zakupu odpowiedniej aparatury tworzonego obserwatorium astronomicznego. O ewentualnym wsparciu finansowym zostanie Pan powiadomiony odrêbnym pismem.”

Czêstochowska astronomia, a nagrody Nobla

W grudniu 2009, jak co roku, mia³o miejsce rozdanie nagród Nobla. Z fizyki nagrody otrzymali: Charles Kao, za wynalezienie ¶wiat³owodów oraz Willard Boyle i George Smith za wynalezienie CCD. Dr Bogdan Wszo³ek uczestniczy³ w czê¶ci uroczysto¶ci i wrêczy³ wszystkim trzem noblistom zdjêcia z przej¶cia Wenus na tle tarczy S³oñca wykonane w Czêstochowie w 2004 roku. (Wiêcej informacji w osobnym artykule tego kalendarza).

George Smith odwzajemnia siê Bogdanowi Wszo³kowi autografem za otrzymane zdjêcia Wenus (fot. A.Ko³odziejczyk)
George Smith odwzajemnia siê Bogdanowi Wszo³kowi autografem za otrzymane zdjêcia Wenus (fot. A.Ko³odziejczyk)

Wizyta w Muzeum Noblowskim w Sztokholmie

W Miêdzynarodowym Roku Astronomii Muzeum Noblowskie w Sztokholmie wypo¿yczy³o z Florencji oryginaln± lunetê Galileusza oraz bardzo du¿o pami±tek po Galileuszu, Keplerze i innych. Magdalena i Bogdan Wszo³kowie uczestnicz±c w uroczysto¶ciach noblowskich odwiedzili równie¿ muzeum i podziwiali tam wyj±tkowo unikalne eksponaty.

Luneta Galileusza
Luneta Galileusza wykonana w 1610 roku z drewna, szk³a i skóry. Jej d³ugo¶æ wynosi 927 mm. (fot. B.Wszo³ek)
Rysunek z oryginalnej pracy Galileusza, obrazuj±cy wystêpowanie faz u Wenus (fot. B.Wszo³ek)
Rysunek z oryginalnej pracy Galileusza, obrazuj±cy wystêpowanie faz u Wenus (fot. B.Wszo³ek)
Fragment rêkopisu Galileusza z 1610 roku dotycz±cy Saturna (fot. B. Wszo³ek)
Fragment rêkopisu Galileusza z 1610 roku dotycz±cy Saturna (fot. B. Wszo³ek)
mapa strony | kontakt